Κοσμᾶς ὁ Μελωδός
Ὁ βίος καὶ τὸ ἔργο του
Κατ’ ἐξοχὴν ἐπονομασθείς Ἰεροσολυμίτης δὲ καὶ Ἀγιοπολίτης, συνεμόνασε ἐπὶ μακρὸν εἰς τὸ περιώνυμο μοναστήριον τοῦ ἁγίoυ Σάββα μετὰ τοῦ ἰσαδέλφου του, Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. Διετέλεσε ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶ τῆς Γάζης (750). Ἦταν ὀρφανὸς γι΄ αὐτὸ καὶ υἱοθετήθηκε ἀπὸ τὸν Σέργιο, πατέρα τοῦ φωστῆρα τῆς Δαμασκοῦ Ἰωάννη τοῦ Δαμασκηνοῦ καὶ συνεσπούδασε μαζί του ἔχοντας ἀμφότεροι δάσκαλον τὸν σοφὸ Κοσμᾶ τὸν ἐπικαλούμενο Ξένον ἢ Ἱκέτην καὶ Ἀσυγκρίτον καὶ ὁ ὁποῖος κατάγονταν ἀπὸ τὴν Ἰταλία.
Ὁ ἱερὸς Κοσμᾶς συνέγραψε πολλοὺς κανόνες καὶ ἰαμβικοὺς καὶ πολλὰ τροπάρια. Μεταξὺ τῶν πανηγυρικῶν κανόνων του ὑπέροχη θέση κατέχει ὁ εἰς τὴν Xριστoῦ γέννησιν «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε», ἀπὸ τὸν Πανηγυρικὸ λόγο τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου τὸν ὁποῖο χρησιμοποίησε κατὰ λέξη, καὶ μελοποίησε εἰς ἦχον α΄. Τὸν β΄ ἦχο χρησιμοποίησε στὴν δεύτερη ἑορτὴ τοῦ Κυρίoυ, τὰ Θεοφάνεια· καὶ τὸν γ΄ ἦχο στὴν τρίτη ἑορτὴ τοῦ Κυρίου, τὴν Ὑπαπαντή. Τὸν δ΄, στὰ Βαΐα, στὴν Μεγάλη Ἑβδομάδα τῶν Παθῶν παραλείποντας τὸν πλ.α΄ ἦχο ὡς πανηγυρικό, ἐνῷ τὸν β΄ καὶ πλ.β΄ χρησιμοποίησε κατὰ κόρον, ὡς πένθιμους ἤχους. Στὴν ἑορτὴ τῆς Πεντηκοστῆς χρήση γίνεται τοῦ Βαρέως ἤχου καὶ στὴν Ὕψωση τοῦ Σταυροῦ, τοῦ πλ.δ΄.
Ἐπίσης ἐποίησε καὶ κανόνες διὰ τὴν ἑορτὴ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος «Χοροὶ Ἰσραὴλ ἀνίκμοις ποσί», τὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ» καὶ ἄλλους πολυαρίθμους, διὰ τοὺς ὁποίους λεπτομερὴ ἑρμηνεία ἔκαμαν οἱ Γρηγόριος ὁ Κορίνθου, Θεόδωρος ὁ Πτωχοπρόδρομος καὶ Νικόδημος ὁ Ἀγιορείτης. Ἐποίησε καὶ τὰ βραχύτερα ποιήματα τῆς Μ. Ἑβδομάδας, τὰ ὁποῖα ἀναφέρονται διὰ κάθε μέρα ξεχωριστά, τὰ ὀνομαζόμενα κατὰ τὸν ἀριθμὸν τῶν ᾠδῶν Διώδιον, Τριώδιον, Τετραώδιον. Κατὰ μίμησιν oἱ Στουδίται Θεόδωρος καὶ Ἰωσὴφ ἐποίησαν Τριῴδια γιὰ ἄλλες ἡμέρες τοῦ ἔτους καὶ κυρίως τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
[Γεώργιος Παπαδόπουλος - Ἐκδόσεις "Τέρτιος", Κατερίνη]
