Χουρμούζιος ὁ Χαρτοφύλαξ

Χουρμούζιος ὁ Χαρτοφύλαξ τῆς Μ. Ἐκκλησίας, ὁ ἐπικαλούμενος «Γιαμαλής», ὡς ἔχων περὶ τὸν κρόταφον μέλαν τι κρεατῶδες ἐξοίδημα. Ἐγεννήθη εἰς τὴν κατὰ τὴν Προποντίδα νῆσον Χάλκην, μαθητὴς γενόμενος Ἰακώβου τοῦ Πρωτοψάλτου καὶ Γεωργίου τοῦ Κρητός, ἐχοροστάτησεν ὡς Α΄ ψάλτης ἐν τῇ ἐν Ταταούλοις ἱερὰ ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Δημητρίου ἐν τῇ ἐν Γαλατᾷ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου καὶ ἐν τῇ κατὰ Βαλατᾶν τοῦ σιναϊτικοῦ μετοχίου· διετέλεσε δὲ καὶ διδάσκαλος ἐπὶ ὅλην ἐξαετίαν τῆς ἀπὸ τοῦ 1815-1821 λειτουργησάσης πατριαρχικῆς σχολῆς. Ὁ ὄντως χαλκέντερος ἀναδειχθεὶς Χουρμούζιος, ἐπὶ δεκαοκτὼ ἔτη φιλοπόνως ἐργασθεὶς ἑρμήνευσε πάντα τὰ μουσουργήματα τῶν ἀρχαίων μουσικῶν, τῶν ἀπὸ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ μέχρι Μανουὴλ τοῦ Πρωτοψάλτου ἀκμασάντων, ἅπερ εἰς ἐβδομήκοντα τόμοις ἀνερχόμενα, ἠγοράσθησαν τῷ 1838 παρὰ Ἀθανασίου τοῦ Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, ἐτυχον δὲ φιλοκάλου μερίμνης παρὰ Κυρίλλου του Β΄ πρωθιεράρχου τῆς Σιωνίτιδος Ἐκκλησίας, τοῦ καὶ εἰς ὀλιγωτέρους τόμους ταῦτα συμπήξαντος καὶ διατάξαντος πολυτελῶς δεθώσι καὶ νὰ τεθώσιν εἰς τὴν ἐν Φαναρίῳ βιβλιοθήκην τοῦ Παναγίου Τάφου, ἔνθα καὶ σῴζονται ἄχρι τοῦδε.

Συνέγραψεν ἐγχειρίδιον εἰσαγωγῆς εἰς τὸ πρακτικὸν μέρης τῆς Μουσικῆς, ἕτερον μεγαλύτερον εἰς τὸ θεωρητικόν, καὶ ἓν ὀγκῶδες σημειωματάριον περιέχον κατ´ ἐκλογὴν τὰ ἄριστα τοῦ ἀρχαίου καὶ νέου μουσικοῦ συστήματος. Ἐμέλισε «Μακάριος ἀνήρ», «Εἴδομεν τὸ φῶς» ὀκτάηχον, «Ρόδον τὸ ἀμάραντον» ὀκτάηχον, «Ὁ εὐσχήμων Ἰωσήφ», κρατήματα, πολυελέους, ἀνοιξαντάρια, δοξολογίας, στιχολογίας τῶν ἑσπερίων κατ´ ἦχον, στιχολογίας τῶν Αἴνων κατὰ τοὺς ὀκτὼ ἤχους, ἀντίφωνα ἀργὰ καὶ σύντομα κατ´ ἦχον, Τυπικὰ εἰς ἦχον Βαρὺν κατὰ τὸ διατονικὸν γένος, μίαν σειρὰν χερουβικὰ καὶ κοινωνικὰ τῶν Κυριακῶν καὶ ἄλλα κοινωνικὰ τοῦ ἐνιαυτοῦ ἔντεχνα, τὸ μέγιστον στιχηρὸν «Κύριε ἡ ἐν πολλαὶς ἀμαρτίαις» καὶ ἄλλα, χρησιμεύοντα μᾶλλον εἰς μελέτην καὶ ἐκγύμνασιν τῶν μουσικῶν ἢ πρὸς τὸ ψάλλειν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ. Ἡρμήνευσε καὶ ἐξέδωκεν εἰς δευτέραν ἔκδοσιν τὸ Ἀναστασιματάριον (οὗ τοὺς ἀναστασίμους κανόνας καὶ τὰ κατανυκτικὰ ἐμέλισεν ὁ ἴδιος) Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, ἡρμήνευσε καὶ ἐξέδωκε τὸ ἀργοσύντομον Εἰρμολόγιον τῶν Καταβασιῶν τοῦ αὐτοῦ Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, τὸ δίτομον δοξαστάριον ἢ ἀργὸν στιχηράριον κατὰ μίμησιν Ἰακώβου τοῦ Πρωτοψάλτου (ἐκδοθὲν τῷ 1858), καὶ τὴν συλλογὴν τῶν Ἰδιομέλων Μανουὴλ τοῦ Πρωτοψάλτου. Ἐξέδωκε πρῶτος τῷ 1828 τὴν δίτομον Ἀνθολογίαν τῆς Μουσικῆς, ἧς τὰ περιεχόμενα εἶναι πρωτότυπα, ὡς καὶ τὸ βιβλίον του ἐξ Ἑβραίων Νεοφύτου. Ἐπεθεώρησε διορθώσας τὴν συλλογὴν τῶν ἀραβοτουρκικῶν ἀσμάτων, τὴν καλουμένην «Εὐτέρπην» τοῦ χανενδὲ Ζαχαρίου. Ταῦτα δὲ πάντα ἐγένοντο μετὰ θαυμασίας ὑπομονῆς ὑπὸ τοῦ φιλοπονωτάτου Χουρμουζίου, καίπερ ὑπὸ πενίας κατατρυχομένου. Ἀπεβίωσεν ἐν Χάλκῃ τῷ 1840.

[Εκδόσεις Κουλτούρα 1982]